گذری بر مراسم "سایاخوانی" و "شال ساللاماق" در آذربایجان غربی
» سرویس: استان ها - آذربايجان غربي کد خبر: 91121610582 چهارشنبه ۱۶ اسفند ۱۳۹۱ - ۰۹:۲۴ آداب و رسوم یک ملت که به لغت خارجی به آن "فولکلور" می‌گویند، در حقیقت شناسنامه آن ملت است و شناسنامه نباید مخدوش و غلط و غیرواقع باشد که متاسفانه در مورد ما خدشه و غلط زیاد وجود دارد. هیچ ملتی در دنیا مراسم عید و سال نوی ایران را ندارد. عید هیچ ملتی به اندازه ما زمان نمی‌برد و این از یک فرهنگ غنی سرچشمه می‌گیرد. وظیفه ما است که این مراسم را بشناسیم و برای حفظ تاریخ و سنن گذشته آنها را ترویج کنیم. به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه آذربایجان غربی یکی از مراسم فولکلوریک آذربایجان "سایاخوانی" است و اجراکنندگان آن را "سایاچی" می‌خوانند. حدود 40 روز به عید نوروز مانده چوپان‌ها یا کسانی که کسوت چوپانی برتن کرده و عروسکی به شکل بز نر "تکه " در دست دارند، در روستاها و محلات شهرها راه افتاده، در مقابل هر خانه ایستاده و با کوبیدن دو قطعه چوب به هم و جنباندن عروسک همان "تکه" یا بعضا با نواختن سرنا اشعار مخصوص این مراسم را با آهنگ خاص خودشان می‌خوانند و از صاحبخانه چیزی می‌طلبند. صاحبخانه چیزهایی نظیر گندم، برنج، نان، پنیر و کره و آنچه در آن محل فراوان است به آنها می‌دهد و سپس به خانه دیگری رفته و در هما جا همان کار را تکرار می‌کنند. در جمهوری آذربایجان مراسم سایا اواخر بهار گرفته می‌شود ولی در ایران و منطقه آذربایجان سایاچی‌ها 40 روز مانده به عید نوروز ظاهر شده و رسیدن بهار، زاییدن گوسفندان، افزایش بره‌ها، فراوانی لبنیات و ثروتمند شدن گوسفند داران را بشارت می‌دهند. سایاچی قدمت سایا را به نخستین انسان(آدم) و اوایل خلقت نسبت می‌دهند که شعر "بو سایا کیمندن قالیب/ آدام آتادان قالیب/ (این سایا از کی مانده، از بابا آدم مانده) نمونه‌ایی از این عقیده است. معنی سایا به روشنی معلوم نیست. برخی آن را از مصدر سایماق ترکی به معنی احترام گذاشتن می‌دانند و بعضی دیگر از مصدر سایاق ترکی به معنی شمردن می‌دانند، زیرا گوسفند داران وقتی گوسفندان خود را می‌شمارند، دو به دو می‌شمارند، چون معتقدند اگر یکی یکی بشمارند، برکت آنها کم می‌شود. به هر حال آن را مبشر فراوانی نعمت، رسیدن بهار و نوروز و خیر و برکت می‌دانند. همه نغمه‌های سایا نیز در وصف گوسفند و بزها و شرح منافع آنها و حتی در تعریف شبانان است که از گوسفندان مراقبت می‌کنند. در قدیم به مناسبت‌های مختلف مراسم و جشن‌ها برپا کرده و به گوسفند و گوسفند داری و شغل شبانی ارج می‌نهادند. اکنون مراسم سایاچی‌ها در بعضی از جشنواره‌ها بصورت نمادین انجام می‌شود. یکی دیگر از مراسم زیبایی که تقریبا در همه روستاها و شهرهای آذربایجان رواج دارد، "شال ساللاماق" یا "شال اندازی" است. همه جوانان برای این شب از قبل شال‌هایی تهیه می‌کنند و به پشت بام خانه‌ها می‌روند و در این شب بخصوص هیچ خانه‌ای از ورود افراد بیگانه به پشت بام خانه‌اش ممانعت نمی‌کند، چون خود او هم در جوانی شال‌اندازی کرده است. قیافه شال‌انداز باید دیده نشود. مسن‌ترین زن خانه بنا به عرف موظف است که در هر شالی که از بام خانه‌اش آویزان شده بسته به وسع و توانایی، تخم مرغ پخته رنگ شده، تخمه‌ی بو داده، آجیل خانگی(توت، مغز گردو، برگه هلو، قیسی و آلبالو خشک) یا شیرینی بریزد یا جوراب ببندد و در حالی که آن را تکان می‌دهد تا صاحبش بالا بکشد به صدای بلند برای صاحب شال و همه شال اندازان سالی خوش و رسیدن به همه آرزوها را آرزو می‌کند و بعد که شال انداز شالش را بالا کشید، غنیمت بدست آمده را درون کیسه سفیدی که همراه دارد، می‌ریزد و به سراغ بام و خانه دیگری می‌رود، تا چه نصیبش شود. جالب اینکه اگر صاحبخانه عزادار باشد، شال اندازان به جای اینکه شال خالی پایین بیندازند، مقادیری از غنائم بدست آمده را در شال می‌بندند و همراه با یک آیینه کوچه به پایین می‌فرستند و باز مسن‌ترین زن خانه می‌رود و هدایا را می‌گیرد و به داخل خانه می‌برد. این کار سمبلیک نوعی ابراز همدردی دسته جمعی اهالی نسبت به صاحبخانه عزادار است. شهریار، شاعر بلندآوازه ایران در منظومه جاودانه "حیدر بابایه سلام" در مورد مراسم شال اندازی در چهارشنبه آخر سال چنین می‌گوید: "بایرامیدی، گئجه قوشی اوخوردی آداخلی قیز، بیگ جورابین توخوردی هرکس شالین بیر باجادان سوخوردی، آی نه گوزل قایدادیر شال سالاماق! بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق! شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادی "غلام "گیله قاشدیم شالی ساللادیم فاطمه"، خالا منه جوراب باغلادی "خان ننه می" یادا سالیب، آغلادی." متاسفانه مراسم چهارشنبه سوری و مشکل آپارتمان‌نشینی با توسعه شهرنشینی روز به روز از تعداد این مراسم و آداب و سنن نوروزی کاسته است و شیوه زندگی ماشینی و مکانیزه در همه جا باعث شده کمتر کسی در شهرها اعم از بزرگ و پرجمعیت تا شهرهای کوچک و کم جمعیت نه رغبتی برای پرداختن به این مسائل نشان دهد و نه فرصتی برای انجام اینها. حسن سپهرفر، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری ایسنا با اشاره به اهمیت احیای آداب و سنن تاریخی منطقه اظهار کرد: امسال به همت میراث فرهنگی استان برنامه تکم گردانی در جشنواره صدای بهار در ارومیه انجام می‌شود و بازی‌های سنتی نیز با همکاری اداره تربیت بدنی اجرا خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی و سایر دستگاه‌ها و نهادهایی که دخیل هستند، باید در حفظ و احیای سنن قدیمی تلاش کنند. سپهرفر ادامه داد: باید رسانه جمعی با فرهنگ سازی، معانی و مفاهیم آداب و رسوم گذشته مخصوصا چهارشنبه سوری را در زندگی مردم ساری و جاری کنند. گزارش از: علی محبوبی، خبرنگار ایسنا، منطقه آذربایجان‌غربی